مسجد ابراهیم خلیل شهرری
روایت مکان
مسجد همواره قلب تپنده هر نقطه از شهر است؛ زیرا ارتباط درونی و قلبی همه افراد به مسجد ختم می‌گردد. در دین اسلام مساجد نماد وحدت و انسجام میان مسلمانان است. این وحدت را به هنگام اقامه اذان در طول روز و حضور مردم در مساجد می‌توان دریافت. یکی از نمونه‌های مطلوب چنین فضایی، مسجد «ابراهیم خلیل» واقع در خیابان آرد ایران شهر ری است.
از روایات شکل گیری این مسجد شایان ذکر است که به این نکات اشاره کنیم: حدود ۵۰_۶۰ سال پیش اهالی محله ری این مسجد را کاملا خود جوش و مردمی بنا کردند. یعنی آجر به آجر آن با همدلی و همراهی اهالی محل شکل گرفته به همین دلیل حس تعلق خاطر زیادی به این مکان مقدس دارند.
این مسجد از همان ابتدا با محوریت آقای موسوی همدانی (امام جماعت آن زمان) پاتوق بچه‌های انقلابی و حزب‌الهی بوده و همچنین اعزام‌های زیادی داشته و حدود ۷۰ شهید طی ۸ سال دفاع مقدس تقدیم انقلاب اسلامی کرده است. می‌توان چنین گفت که مسجد ابراهیم خلیل، میعادگاه شهدای دفاع مقدس بوده.
این مسجد از جمله مساجد محوری شهرری بوده به طوریکه محلی برای بسته‌بندی، تولیدی لباس برای رزمنده‌ها و جمع آوری کمک‌های مردمی بوده و یک جریان زنده شهری ایجاده کرده. این مسجد شماری از افراد نظیر: پژوهشگر، نماینده مجلس، استاد دانشگاه، روحانی، طلبه و… تربیت کرده است.
حتی امروزه و بعد از گذشت چندین سال از دفاع مقدس این مسجد جزء پرشورترین مساجد در جذب نوجوانان و جوانان در فعالیت های فرهنگی، خدمات اجتماعی ، تربیتی( به لحاظ کاربری‌های متنوع نظیر: کتابخانه، ورزش‌های همگانی، گردهمایی ها، خیریه و… است.
هدف:
- طراحی این مسجد بر مبنای الگو‌های رفتاری موجود در مسجد باشد.
- فضای خاطره انگیزی که زیرساخت اجتماعی این محله است در روند بازسازی و در فرم جدید حفظ شود.
- خاطره گذشته اهالی محل از مسجد امتداد یابد و خاطره جدید خلق شود.
چالش:
- مهم ترین نکته در بازسازی این مسجد توجه به حفظ بافت قدیمی فضا است که پس از بازسازی از بین نرود و به اصطلاح دچار مرگ فضا نشویم.
- در بازسازی مسجد باید توجه ویژه‌ای به حفظ حس تعلق خاطر افراد به مکان داشته باشیم.
- چالش اصلی در طراحی این مسجد این است که معماری باید سبب پایدار بودن جریان زندگی و تداوم این حس در فضا شود.
عناصر مداخله طراحی:
- محور اصلی این بنا مسجد و شبستان آن است. بنابراین ۷۰درصد مساحت فضا به این دو عملکرد اختصاص داده شود.
- فضاها به ۳ دسته باز، نیمه‌باز وبسته تقسیم بندی شده و همچنین سلسله مراتب آن رعایت گردد.
- در طراحی مسجد توجه به وجود حیاط از اهمیت بالایی برخوردار است.
- در فضای ورودی مسجد جلوخان در نظر گرفته شود.
- ارتفاع بنا نباید از حد معمول فراتر رود.
- ارتفاع این بنارا می‌توان حداکثر ۳ طبقه در نظر گرفت ولی ارتفاع گنبدخانه می‌تواند از سه طبقه بیشتر باشد.
- در نظر گرفتن فضایی برای گردهمایی زنان خانه‌دار.
- تعبیه فضایی برای فعالیت جوانان مانند: بسیج، کتابخانه، ورزش‌های جمعی
- فضای خیریه فعلی ارتقا پیدا کند و فرصت ورود همه قشرها به مجموعه خیریه میسر شود. به این منظور که آنجا مرکز فرماندهی امر خیر باشد.
- فضاهایی مانند: کلاس‌های آموزشی، گردهمایی‌ها و فضاهایی برای آماده سازی نذری و خیریه را می‌توان در محوطه شبستان لحاظ کرد.
- از شلوغ شدن فضای مسجد با کاربری‌های نامربوط جلوگیری شود و عملکرد مسجد از عبادی بودن فاصله نگیرد.
- درنظر گرفتن کف‌سازی خاص در قسمت ورودی مسجد به دلیل قرارگیری مسجد در خیابان اصلی.
الزامات طراحی:
- تاکید بر خاطرات گذشته اهالی مسجد در باز طراحی آن.
- در بازسازی مسجد نباید از ویژگی اصلی فضا که محل عبادت است فاصله گرفت.
- از ویژگی‌های مسجد می‌توان به ساده و صمیمی بودن آن اشاره کرد؛ بنابراین فضای مسجد باید به دور از تجمل و تکلف باشد.
- طراحی فضا به گونه‌ای باشد که حس عبادت و بندگی را در افراد زنده نگه دارد.
- زیرساخت اجتماعی داشته باشد.
- اهمیت حفظ بافت قدیمی مسجد در باز طراحی فضا.
- توجه به فعالیت های اجتماعی افراد در مسجد در زمان دفاع مقدس.
وضع موجود:
یک بنای قدیمی که از جنبه سازه‌ای دچار فرسودگی است اما یک محیط سرزنده و پویاست و نمازگزاران و اهالی محل نسبت به آن احساس تعلق خاطر دارند. خاطرات چند نسل از اهالی محل با این مسجد گره خورده است. مساحت این مسجد حدود ۱۳۰۰مترمربع است. که از شمال به کوچه هفتم و از جنوب به خیابان اسماعیلی و از سمت شرق به شیرمحمدی (آرد ایران) دسترسی دارد.
